Tại Việt Nam, công tác triển khai xây dựng án lệ đã và đang được quan tâm. Ðến nay, đã có 43 án lệ được công bố. Án lệ từng bước phát huy hiệu quả, phần nào đáp ứng mong đợi của xã hội, đặc biệt là những người làm công tác pháp luật. Qua đó, khắc phục được những khiếm khuyết của pháp luật, tạo tính ổn định, minh bạch trong các phán quyết của tòa án. Mặc dù vậy, việc áp dụng án lệ vẫn chưa phổ biến.
Ngày 2-6-2005, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết 49-NQ/TW về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, trong đó xác định “Tòa án Nhân dân (TAND) tối cao có nhiệm vụ tổng kết kinh nghiệm xét xử, hướng dẫn áp dụng thống nhất pháp luật, phát triển án lệ… từng bước thực hiện công khai hóa bản án”. Theo Luật sư Lê Hoàng Nhí, Giám đốc Công ty Luật TNHH MTV Lê Hoàng, án lệ là những lập luận, phán quyết trong bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của tòa án về một vụ việc cụ thể được Hội đồng Thẩm phán TAND tối cao lựa chọn và được Chánh án TAND tối cao công bố là án lệ để các tòa án nghiên cứu, áp dụng trong xét xử.
Án lệ khi xây dựng phải đảm bảo các tiêu chí: làm rõ quy định của pháp luật còn có cách hiểu khác nhau, phân tích, giải thích các vấn đề, sự kiện pháp lý và chỉ ra nguyên tắc, đường lối xử lý, quy phạm pháp luật cần áp dụng trong một vụ việc cụ thể hoặc thể hiện lẽ công bằng đối với những vấn đề chưa có điều luật quy định cụ thể; có tính chuẩn mực; có giá trị hướng dẫn áp dụng thống nhất pháp luật trong xét xử. Luật sư Trần Hùng Dũng, nguyên Chánh án TAND tỉnh Sóc Trăng, cho biết: “Nguyên tắc áp dụng án lệ thường được thực hiện như sau: là vụ việc đang giải quyết và án lệ phải có tình tiết, sự kiện pháp lý giống nhau; vụ việc đang giải quyết và án lệ có sự tương đồng về vấn đề pháp lý”.
Hệ thống pháp luật Việt Nam hiện nay đã và đang có những chuyển biến tích cực theo hướng dần hoàn thiện, hiện đại và ngày càng phù hợp hơn với sự phát triển của xã hội. Tuy nhiên, việc áp dụng án lệ hiện nay chưa phổ biến trong hoạt động thực hành pháp luật do một số yếu tố khách quan khác và vẫn còn nhiều vấn đề đặt ra cần được nghiên cứu, giải quyết.
Tại buổi tọa đàm trực tuyến với chuyên đề “Áp dụng án lệ trong thực hành hoạt động pháp luật” diễn ra cuối tháng 8-2021, Tiến sĩ Cao Nhất Linh, Khoa Luật Trường Ðại học Cần Thơ, trọng tài viên Trung tâm trọng tài Mê Kông (MAC), chia sẻ: Án lệ được áp dụng khi không có thỏa thuận, pháp luật không có quy định, không có tập quán, không thể áp dụng tương tự pháp luật thì áp dụng các nguyên tắc cơ bản của pháp luật dân sự, án lệ, lẽ công bằng.
Tuy nhiên, hiện nay, một số trường hợp luật đã có quy định và hai vấn đề đều trùng khớp nhau nhưng vẫn có án lệ. Cụ thể, trong trường hợp Án lệ số 04/2016/AL về tranh chấp hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất với nội dung: trường hợp nhà đất là tài sản chung của vợ chồng mà chỉ có một người đứng tên ký hợp đồng chuyển nhượng nhà đất đó cho người khác, người còn lại không ký tên trong hợp đồng. Nếu có đủ căn cứ xác định bên chuyển nhượng đã nhận đủ số tiền theo thỏa thuận, người không ký tên trong hợp đồng biết và cùng sử dụng tiền chuyển nhượng nhà đất; bên nhận chuyển nhượng nhà đất đã nhận và quản lý, sử dụng nhà đất đó công khai; người không ký tên trong hợp đồng biết mà không có ý kiến phản đối gì thì phải xác định là người đó đồng ý với việc chuyển nhượng nhà đất. Nhưng hiện nay, Bộ luật Dân sự năm 2015 có hiệu lực đã quy định rõ ràng về cách giải quyết trong trường hợp này, vậy Án lệ số 04/2016/AL có còn giá trị hay không?
Về vấn đề luật đã có quy định nhưng vẫn tồn tại án lệ, luật sư Lưu Tiến Dũng, thành viên Công ty Luật TNHH YKVN, chia sẻ: “Tại Nghị quyết 04/2019/NQ-HÐTP ngày 16-8-2019 của Hội đồng Thẩm phán TAND tối cao về quy trình lựa chọn, công bố và áp dụng án lệ, có quy định án lệ đương nhiên bị bãi bỏ trong trường hợp án lệ không còn phù hợp do có sự thay đổi của pháp luật (khoản 1, Ðiều 9, Nghị quyết 04/2019/NQ-HÐTP). Vì vậy, đối với Án lệ số 04/2016/AL sẽ áp dụng giải quyết những vụ việc xảy ra trước khi Bộ luật Dân sự năm 2015 có hiệu lực”.
Pháp luật được xây dựng và ban hành luôn có sự dự báo nhưng không thể dự báo được tất cả các tình huống có thể phát sinh trong thực tiễn của đời sống xã hội. Nhưng nếu có phát sinh thì cơ quan nhà nước có thẩm quyền không được từ chối giải quyết với lý do chưa có pháp luật điều chỉnh. Vì vậy, việc áp dụng án lệ ngoài ý nghĩa giải quyết một vụ án cụ thể còn thiết lập một tiền lệ để xét xử những vụ án tương tự sau này, do đó, sẽ tạo bình đẳng trong việc xét xử các vụ án giống nhau, giúp tiên lượng được kết quả của các vụ việc, tiết kiệm công sức của các thẩm phán, người tham gia tố tụng, cơ quan tiến hành tố tụng, tạo ra sự công bằng trong xã hội và nâng cao tính hiệu quả.
HOÀNG YẾN
Nguồn: https://baocantho.com.vn/ap-dung-an-le-trong-hoat-dong-thuc-hanh-phap-luat-a138950.html?fbclid=IwAR0sZEioEFx2PN2V2h8R9bZhFBlepJeZH8A0kGDqj3fWzz8bzTUduyP5hWA
